1,6 mln domów do termomodernizacji do 2029 roku. Będą zmiany w Programie Czyste Powietrze – WYWIAD

Panie Prezesie, jak wygląda sytuacja finansowa Programu Czyste Powietrze? Przez ostatnie lata słyszeliśmy o mitycznych 103 miliardach na ten cel. Tymczasem na przełomie roku gruchnęła informacja, że program jest na skraju bankructwa i wręcz stracił płynność finansową.

Te zapowiadane 103 mld to były deklaracje bez pokrycia. Szkoda, bo program jest naprawdę dobry, ale niestety zapomniano o przygotowaniu odpowiedniego finansowania. Stąd też pojawiły się problemy, o których Pan wspomina, zarówno pod koniec roku, jak i na początku tego roku. Dopiero w kwietniu udało nam się wyjść z impasu i zaczęliśmy na bieżąco uzupełniać płatności, dzięki uruchomieniu środków z KPO.

Zdajemy sobie sprawę, że w Programie Czyste Powietrze nadal są opóźnienia. Wciąż są zaległości w rozpatrywaniu wniosków, ponieważ wiedząc, że nie było finansowania, Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej wzywały do wstrzymania ich rozpatrywania. Teraz nadrabiamy te zaległości. Od początku roku przekazaliśmy prawie 2 700 000 złotych do wojewódzkich funduszy, z czego w samym maju ponad 700 milionów.

Zatory wynikają z nie rozpatrywania wniosków i opóźnień w podpisywaniu umów. Poprosiliśmy o listę wniosków, które nie zostały rozpatrzone od początku procesu. Okazuje się, że w niektórych funduszach są wnioski z 2021 roku. Nowe zarządy wojewódzkich funduszy muszą się wytłumaczyć z tych zaległości. Problemem jest też brak pełnej kontroli nad wojewódzkimi funduszami, które podlegają urzędom marszałkowskim. Mamy fundusze, które radzą sobie świetnie, ale są też takie, które mają duże zaległości.

W takim razie na dziś ile potrzebujemy środków i w jakim obszarze czasowym na obsłużenie programu Czyste Powietrze?

Szacujemy, że do obsłużenia programu Czyste Powietrze potrzebujemy około 50 miliardów. Mamy nadzieję na zgromadzenie tych środków. Będziemy musieli ich szukać w wielu źródłach. Celem jest zabezpieczenie około 1 600 000 domów do roku 2029. Czy uda nam się to zrealizować, to zależy od beneficjentów i ich chęci do uczestnictwa w programie.

Jaki jest pomysł na dalsze funkcjonowanie programu "Czyste Powietrze"? Jaką koncepcję ma tu nowy zarząd NFOŚiGW?

Przede wszystkim uszczelniamy program. Wzmacniamy listę ZUM, wprowadzamy obligatoryjny audyt energetyczny i chcemy stworzyć zieloną listę audytorów. Będziemy też dążyć do wymogu ocieplania nie ocieplonych domów na przykład przy montażu pomp ciepła, aby te urządzenia były efektywne energetycznie i nie powodowały dużych rachunków.

Nie jesteśmy zadowoleni z tego co się dzieje w sferze łączenia dotacji z wykonawstwem. Zdajemy sobie sprawę, że w tej chwili jest tu wiele nieprawidłowości i to jest też do zmiany. Planujemy wprowadzenie maksymalnych cen poszczególnych materiałów używanych w inwestycjach.

Są też sytuacje, że beneficjent deklarujący złą sytuację materialną ma udziały w ośmiu czy dziewięciu kamienicach i robił termomodernizację za pieniądze z Czystego Powietrza. Takie scenariusze eliminujemy z naszego programu i ograniczamy do minimum tego typu praktyki.

Osoby korzystające z dotacji muszą sobie też zdać sprawę, że skoro decyduje się na wymianę na czyste powietrze i pompę ciepła, to nie może być tak, że za dwa, trzy miesiące kupi drugi kocioł na węgiel i będzie palił węglem. Jeżeli coś takiego stwierdzimy, to jest podstawa do zwrotu całej dotacji. Na to trzeba zwrócić uwagę i uczulam naszych beneficjentów. Chcemy w większym stopniu kontrolować realizację inwestycji

Jest już obowiązek po stronie wojewódzkich funduszy, że minimum 5% wszystkich inwestycji ma być skontrolowane. My dołożymy kolejne pieniądze, żeby to było kolejne 5%, aby była kontrola i beneficjent wiedział, z czym się mierzy. Dostajesz pieniądze państwowe, musisz dotrzymywać warunków tej umowy. Jeżeli nie dotrzymujesz, będziemy egzekwować zwrot tych pieniędzy. To dotyczy wszystkich uczestników procesu termomodernizacji w programie Czyste Powietrze. Dlatego też nie wykluczam, że powstanie lista ZUM dla wykonawców kompleksowej termomodernizacji.

Jaki jest plan na listę ZUM w przyszłości? Czy na przykład systemy ociepleń wykorzystywane w pracach termomodernizacyjnych też będą dotowane tylko z listy ZUM.

Obowiązkowa lista ZUM do systemów dociepleń nie jest obecnie planowana. Jednak obserwujemy i analizujemy cały nasz program, w tym listę ZUM i nie wykluczamy, że materiały budowlane, w tym systemy ociepleń i izolacje też tam trafią.

Wiele się mówi o potrzebie zmiany progów dochodowych w programie po to aby więcej Polaków mogło z niego skorzystać. Czy jest to w ogóle planowane?

Na razie jest zbyt wcześnie abym mógł coś deklarować w tej materii. Bardzo duży pakiet zmian w programie Czyste Powietrze planujemy na koniec tego roku i wtedy pewnie będziemy wiedzieli coś więcej. Naszym celem jest zabezpieczenie programu i ochrona interesów beneficjentów. Dlatego pracujemy nad znalezieniem dodatkowego finansowania, zarówno z Ministerstwem Finansów, jak i z Ministerstwem Klimatu i Środowiska.

Nie ukrywam, że są pewne problemy w przypadku tematu dochodów. Chodzi o weryfikację tych kryteriów. Dochodzi na przykład do takich sytuacji, że ktoś z domostwa ma wytyczoną część domu, nie zarabia bo jest studentem i wykazuje, że ma zerowe dochody i dostaje maksymalne dofinansowanie. Nie w tym kierunku to miało pójść więc będziemy też eliminowali takie praktyki.

Wspomniał Pan o audytach energetycznych. Od ich jakości będzie zależało powodzenie termomodernizacji w Polsce. Ważne, aby audytorzy energetyczni, jako grupa zawodowa byli dobrze przygotowani i uczciwi. Tymczasem na rynku pojawiają się przypadkowe osoby, szukające łatwego zarobku psujące reputację prawdziwych audytorów energetycznych.

Dyskutujemy na ten temat, z Zrzeszeniem Audytorów Energetycznych. Pojawiają się audyty za 200 zł w internecie i chcemy to ukrócić. Beneficjent musi odczuć pomoc państwa bo jeżeli okaże się, że audyt był nieprawidłowy, to wszystko odbija się na nim. Chcemy, aby audytorzy podpisywali się pod audytem z rygorem egzekucji, jeśli okaże się, że powiedzmy naciągali rzeczywistość. Tylko w ten sposób wyeliminujemy osoby nieuczciwe w tym środowisku.

Od jakiegoś czasu obserwuje działania tzw. operatów w Programie Czyste Powietrze, Z tego co się orientuje ten eksperyment wygląda bardzo optymistycznie. Czy zamierzacie rozwijać tę inicjatywę?

Pilotaż angażujący operatorów w Małopolsce i województwie świętokrzyskim pokazał, że model hybrydowy, z gminami i operatorami zewnętrznymi, jest najbardziej efektywny. Na pewno będziemy to rozwijać i rozszerzać na cały kraj. To jest jeden z naszych priorytetów. Chcemy, aby od nowego roku operatorzy pomagali beneficjentom przejść przez cały proces termomodernizacji, od identyfikacji zapotrzebowania po pomoc w rozliczeniach.

Obserwuje co się ostatnio pisze i mówi w pewnym przekazie medialnym na temat Dyrektywy Budynkowej EPDB i termomodernizacji. Negowana jest wprost idea konieczności modernizacji termicznej budynków co jest oparte na błędnych założeniach. W mojej ocenie jest to celowa dezinformacja. Czy jest w ogoel jakies ryzyko odejścia rządu, NFOŚiGW od wsparcia i rozwoju termomodernizacji w Polsce? 

Absolutnie idziemy w kierunku rozwoju i wsparcia termomodernizacji. Nie ma mowy aby zejść z tej drogi. Wiemy po co to robimy. Zależy nam na zdecydowanej redukcji emisji szkodliwych gazów z atmosfery. Termomodernizacja ma nam do tego służyć. Im lepiej zaplanowana i wykonana termomodernizacja tym mniejsze zużycie prądu, paliw itd.

Ostatnio, zrobiło się dosłownie ogromne zamieszanie w branży pomp ciepła. Jest wymóg korzystania z listy ZUM, z której wypadło wiele znanych na rynku firm. Czy taki był cel tych działań? Czy zamierzają Państwo interweniować w tej sprawie?

Od 1 stycznia do 30 kwietnia br. złożono 22 858 wniosków o dofinansowanie na pompę ciepła. Nadal pompy ciepła to jedno z najczęściej wybieranych źródeł ciepła przez naszych wnioskodawców.

Obecne zmiany preferencji beneficjentów w zakresie źródeł ciepła nie wynikają ze zmiany dotyczących zamknięcia listy ZUM dla pomp ciepła i kotłów zgazowujących drewno o podwyższonym standardzie oraz kotłów na pellet o podwyższonym standardzie. Według nas w dużej mierze to skutek dynamicznej sytuacji na rynku paliw i nośników energii. To są główne czynniki wpływające na udział poszczególnych źródeł w programie. Od 3 stycznia 2024 r. poziom dofinansowania z programu nie zmieniał się, a w tym czasie dwa razy nastąpiło absolutne odwrócenie sytuacji w zakresie wyboru technologii do ogrzewania w domach beneficjentów programu.

NFOŚiGW nie preferuje, nie poleca, nie wyróżnia żadnego konkretnego źródła ciepła i wszystkie traktuje tak samo, więc nie jest naszym celem przyczynianie się do większej lub mniejszej popularności danego źródła ciepła. Dlatego zawsze radzimy, żeby wybierane źródło ciepła było adekwatnie dobrane do potrzeb budynku, co najlepiej pokazuje audyt energetyczny.

Niemniej jednak mamy taką sytuację, że wiele firm produkujących pompy ciepła, pomimo tych intencji czuje się pokrzywdzona. Fakt usunięcia danej firmy z listy ZUM jest bardzo dotkliwy dla nich. Ile czasu będzie rozpatrywane ich przywrócenie z powrotem na listę ZUM?

Te firmy, które mają wszystkie dokumenty na bieżąco, są wrzucane w pierwszej kolejności. Będziemy na bieżąco sprawdzać, czy dane są prawidłowe i chcemy niezwłocznie dodawać te firmy do listy. Nie wiemy dokładnie, ile to potrwa, ale wiemy, że firmy będą na bieżąco, bez przestoju, dodawane do listy.

Jaki czeka los inne programy wsparcia takie jakie Mój Prąd, Moje Ciepło, Ciepłe Mieszkanie, Stop Smog, które prowadzone są w NFOSiGW?

Program „Mój Prąd” jest cały czas realizowany. Do tej pory wypłacono ponad 2,6 mld zł na 526 437 wniosków. We wrześniu zaplanowany jest termin uruchomienia naboru wniosków dla szóstej edycji. Obecnie trwają prace nad regulaminem naboru.

Program Moje Ciepło cieszy się ciągłym zainteresowaniem. Do tej pory złożono już 24 860 wniosków o dofinansowanie na łączną kwotę ponad 211 mln zł, z czego 3 213 wniosków na gruntowe pompy ciepła i 21 647 na powietrzne. Nabór wniosków prowadzony jest do końca 2026 r. lub do wyczerpania dedykowanej puli środków. Alokacja środków wynosi 600 mln zł. Do dnia 7 czerwca 2024 r. udzielono już prawie 24 tys. dotacji w wysokości ponad 200 mln zł. Planowane jest udzielenie wsparcia dla min. 56 tys. instalacji.

Z kolei w ramach program „Ciepłe Mieszkanie” przeprowadzono obydwa zaplanowane nabory wniosków gmin. Pierwszy nabór został przeprowadzony w 2022 r., a drugi zakończył się 31 stycznia 2024 r. Łącznie gminy złożyły 924 wnioski o dofinansowanie. Na 22.05 zaangażowanie budżetu było na poziomie: 1 595 456 423,45 zł. Obecnie gminy są na etapie realizacji umów z I naboru oraz podpisywania umów z WFOŚiGW z II naboru. Program realizowany będzie do 2026 r.

Program „Stop Smog” realizowany na obecnych warunkach stracił na atrakcyjności. Zasady programu zostały opracowane w 2018 r. Program realizowany jest na podstawie Ustawy o wspieraniu termomodernizacji i remontów oraz centralnej ewidencji emisyjności budynków, co za tym idzie, ewentualne zmiany programu wymagają zmiany ustawy. MKIŚ wspólnie z NFOŚIGW przygotowało pakiet zmian mających na celu dostosowanie programu do obecnych warunków społeczno-ekonomicznych.

Obecnie przed nami jest podjęcie decyzji, co dalej z programem. Dotychczas w ramach programu „Stop Smog” zrealizowano 550 przedsięwzięć niskoemisyjnych. Realizacja czterech porozumień z gminami została zakończona (gminy: Skawina, Sucha Beskidzka, Sosnowiec, Pszczyna). W trakcie realizacji jest kolejnych czternaście porozumień z 24 gminami (Niepołomice, Tuchów, Spytkowice, Kraków, Raszyn, Kalwaria Zebrzydowska, Lesznowola, Czarny Dunajec, Gdańsk, Warszawa, Opinogóra Górna, Rzeszów, Szydłowiec i Metropolia Górnośląsko-Zagłębiowska, która reprezentuje 11 gmin: Będzin, Bieruń, Bobrowniki, Bytom, Dąbrowa Górnicza, Gierałtowice, Katowice, Mysłowice, Sośnicowice, Tychy, Zabrze.