Czyste Powietrze powraca! Co zmieniło się w programie od 31 marca?

Planujesz termomodernizację domu? Chcesz obniżyć rachunki za energię i poprawić komfort cieplny, ale obawiasz się wysokich kosztów? Program Czyste Powietrze znowu może pomóc w sfinansowaniu inwestycji! Od 31 marca 2025 roku można składać wnioski w nowej odsłonie programu Czyste Powietrze. Polacy czekali na ten dzień od 28 listopada 2024 roku, kiedy to program został wstrzymany. NFOŚiGW podkreśla, że budżet programu wynosi 10 mld zł z Funduszu Modernizacyjnego, co gwarantuje stabilne finansowanie na kolejne lata. Czy to koniec z zaległościami i długim oczekiwaniem? Czas pokaże. Zanim jednak przejdziemy do szczegółów, to sprawdźmy najważniejsze zmiany w programie:

1. Trzeba potwierdzić standard energetyczny budynku przed i po inwestycji.
2. Najubożsi otrzymają dofinansowanie według kryterium dochodowego i standardu energetycznego budynku.
3. Powstaje ogólnopolski system operatorów, którzy bezpłatnie pomogą beneficjentom z najwyższym i podwyższonym dofinansowaniem. Gminy i WFOŚiGW będą pierwszymi operatorami.
4. Wprowadzono limity dotacji na m² ocieplenia i maksymalne kwoty dla poszczególnych kosztów kwalifikowanych.

Kto może otrzymać środki na termomodernizację? 

To oczywiście nie wszystko. Nowa odsłona programu Czyste Powietrze jest przeznaczona dla właścicieli i współwłaścicieli domów jednorodzinnych lub lokali mieszkalnych z wyodrębnioną księgą wieczystą. Nowym warunkiem jest minimalny okres własności – 3 lata, z wyjątkiem spadków.

Na jeden budynek lub lokal można otrzymać tylko jedno dofinansowanie, a każdy beneficjent może skorzystać z programu tylko raz. WFOŚiGW wypłaca dotację jednorazowo lub w maksymalnie trzech transzach. Dofinansowanie obejmuje inwestycje w budynkach z pozwoleniem na budowę wydanym do 31 grudnia 2020 roku.

Zgodnie z nowymi zasadami programu w Czystym Powietrzu pojawiły się trzy progi dofinansowania, zależne od dochodu beneficjentów:

• podstawowy poziom obejmuje dofinansowanie do 40% kosztów inwestycji (dla beneficjentów z dochodem poniżej 135 tys. zł rocznie)
• podwyższony poziom obejmuje dofinansowanie do 70% kosztów inwestycji (dla beneficjentów z dochodem do 2 250 zł/osobę w gospodarstwie wieloosobowym lub 3 150 zł/osobę w gospodarstwie jednoosobowym)
• najwyższy poziom obejmuje dofinansowanie do 100% kosztów inwestycji (dla beneficjentów z dochodem do 1 300 zł/osobę w gospodarstwie wieloosobowym lub 1 800 zł/osobę w gospodarstwie jednoosobowym, a także dla osób otrzymujących zasiłki)

Po więcej szczegółów zapraszamy do artykułu: Kto faktycznie dostanie dotację 100% w programie Czyste Powietrze? Dochód nie jest jedynym wymaganiem, gdzie tłumaczymy najważniejsze informacje związane z warunkami uczestnictwa w programie.

Audyt energetyczny pozostał w programie

Obowiązkowe potwierdzenie standardu energetycznego przed i po inwestycji. W tym pomoże audyt energetyczny i świadectwo charakterystyki energetycznej:

• przed realizacją – audyt energetyczny oraz dokument podsumowujący, który określi obecny stan energetyczny budynku i zalecane prace zmniejszające zapotrzebowanie na energię do ogrzewania,
• po realizacji – świadectwo charakterystyki energetycznej, które potwierdzi zmniejszenie zapotrzebowania na energię.

Oba dokumenty muszą być podpisane przez osobę uprawnioną do sporządzania świadectw charakterystyki energetycznej (lista dostępna na stronie Ministerstwa Rozwoju i Technologii). Wizyta w domu jest obowiązkowa. Można uzyskać dotację na audyt i świadectwo, łącznie do 1 600 zł.

W ostatnich miesiącach wokół audytu energetycznego pojawiło się sporo kontrowersji. NFOŚiGW planował usunięcie go z listy usług objętych dotacją i zastąpienie oceną energetyczną budynku – nowym dokumentem stworzonym przez Fundusz. Ostatecznie wycofano się z tego pomysłu, co wiele osób w branży przyjęło z ulgą.

Audyt energetyczny to dobrze znany dokument, który dostarcza kompleksowych informacji o standardzie energetycznym budynku i efektywności planowanych usprawnień. Najważniejszym elementem jest rekomendacja najbardziej opłacalnego wariantu termomodernizacji, który przyniesie największe korzyści i zwróci się najszybciej. W poprzednich edycjach programu na audyt można było otrzymać do 100% kosztów kwalifikowanych, ale maksymalnie 1200 zł. Ta kwota nadal pozostaje górnym limitem dotacji. Teraz każda inwestycja będzie musiała być poprzedzona audytem, a zwieńczona świadectwem charakterystyki energetycznej. Dzięki temu będzie prowadzona stała kontrola nad jakością realizacji w programie Czyste Powietrze.

Więcej o perypetiach audytu energetycznego w ostatnich miesiącach przeczytasz w materiale: Powrót audytu energetycznego! Nowy program Czyste Powietrze kontra konsultacje

Obowiązkowy standard energetyczny budynku

W nowej edycji programu wprowadzono trzy rodzaje przedsięwzięć, których zakres zależy od zapotrzebowania na energię użytkową. Dotychczasowe zasady, które dopuszczały tzw. zwykłą termomodernizację, zostały zmienione. Podział wygląda następująco:

• poniżej 80 kWh/(m²rok) – wartość wskaźnika po realizacji przedsięwzięcia nie może być wyższa niż wartość przed realizacją przedsięwzięcia,
• od 80 do 140 kWh/(m²rok) – zmniejszenie wartości wskaźnika musi wynieść co najmniej 40%.
• powyżej 140 kWh/(m²rok) – zmniejszenie wartości wskaźnika musi wynieść co najmniej 40%.

Tylko w ramach tych kategorii będzie można skorzystać z budżetu programu. W obrębie każdej będzie można pozyskać pieniądze na konkretne działania modernizacyjne. 

W ramach pierwszego rodzaju przedsięwzięcia, dla budynków zużywających poniżej 80 kWh/(m²rok), program nie obejmuje ocieplenia, wymiany okien ani montażu wentylacji mechanicznej. Skupia się jedynie na wymianie źródła ciepła. Można wymienić nieefektywne źródło ciepła na nowe, przeznaczone do ogrzewania lub ogrzewania i przygotowania ciepłej wody użytkowej. Dopuszcza się także demontaż dotychczasowego źródła ciepła i instalację nowego systemu, np. kolektorów słonecznych lub pompy ciepła do c.w.u. Wymagana jest również odpowiednia dokumentacja projektowa oraz ekspertyzy.

W przypadku budynków z zapotrzebowaniem na energię w granicach 80-140 kWh/(m²rok) i powyżej 140 kWh/(m²rok), przedsięwzięcie może obejmować pełną termomodernizację. Dotacja dotyczy wymiany źródła ciepła, ale tylko w przypadku, gdy dotychczasowe zasilane jest paliwem stałym i ma klasę energetyczną poniżej 5 (EN 303-5). Możliwe są również inne działania, takie jak:

• montaż nowej instalacji c.o. lub c.w.u. (np. z kolektorami słonecznymi),
• montaż wentylacji mechanicznej z odzyskiem ciepła,
• ocieplenie przegród budowlanych,
• wymiana okien, drzwi, bram garażowych,
• przygotowanie dokumentacji projektowej i ekspertyz.

W budynkach z innymi źródłami ciepła, np. kotłami klasy 5 lub ogrzewaniem elektrycznym, możliwe jest realizowanie powyższych działań bez wymiany źródła ciepła.

Prefinansowanie w programie Czyste Powietrze po zmianach

W nowej edycji programu Czyste Powietrze zmieniono zasady prefinansowania. Maksymalna zaliczka spadła z 50% do 35% wartości dotacji, ale czas na realizację inwestycji nadal wynosi 120 dni. Wypłata zaliczki wymaga nadzoru operatora, który sprawdzi zgodność dokumentów i inwestycji. Dotyczy to także wniosków z progu podwyższonego, mimo że standardowo operator nie jest tam wymagany. System operatorów ma chronić beneficjentów przed nadużyciami. Ich obecność przy podpisywaniu wniosku o zaliczkę zapobiegnie sytuacjom, w których wykonawcy znikali po otrzymaniu środków.

• Szczegóły o prefinansowaniu znajdziesz w materiale: Prefinansowanie w programie Czyste Powietrze – jak będzie wyglądać procedura zaliczkowa?

Źródła ciepła i materiały w programie Czyste Powietrze

Po pierwsze – to koniec kotłów gazowych w programie Czyste Powietrze. W nowym naborze nie będzie dopłat do kotłów gazowych ze względu na unijne restrykcje dotyczące paliw kopalnych. NFOŚiGW planuje jednak osobny program dla osób, które kupiły kotły gazowe przed końcem 2024 roku, licząc na dotację. Szczegóły poznamy wkrótce. Dotacje w nowej edycji obejmą inwestycje rozpoczęte po 28 maja 2024 roku, ale tylko jeśli spełnią nowe, bardziej restrykcyjne wymagania dotyczące dochodów i energochłonności budynku.

Wprowadzono maksymalne kwoty dotacji, które mają zapobiegać nadużyciom, które ujawniono podczas kontroli. Wykonawcy często zawyżali ceny dla beneficjentów programu. Wiceprezes NFOŚiGW, Robert Gajda, opisał przypadek, gdy ocieplenie kosztowało na fakturze 700 zł, ale dla prywatnego klienta cena spadała do 220 zł. Dotychczas te kwoty były głównie dla urządzeń grzewczych, ale teraz obowiązują również dla ocieplenia, okien i drzwi. Te kwoty maksymalne ustalili eksperci z wojewódzkich funduszy ochrony środowiska, Narodowego Funduszu oraz Banku Światowego. 

Kwoty maksymalne ustalono na podstawie średnich cen rynkowych materiałów, urządzeń i usług. Analizy opierały się na bazach cen oraz danych z faktur przesyłanych do wojewódzkich funduszy w ramach programu.

Operatorzy w programie pomogą w termomodernizacji

Jedną z kluczowych innowacji w nowej edycji programu Czyste Powietrze będzie wprowadzenie operatorów, którzy będą działać na terenie całej Polski. Zgodnie z zapowiedziami NFOŚiGW, operatorzy będą pełnić rolę "aniołów stróżów" dla beneficjentów programu. Będą wspierać wnioskodawców na każdym etapie – od składania dokumentów po nadzorowanie realizacji inwestycji. Celem jest, aby wnioski składane pod ich okiem były lepiej wypełnione i szybciej rozpatrywane, a także aby operatorzy chronili beneficjentów przed nieuczciwymi wykonawcami.

Ponad 950 gmin zgłosiło chęć pełnienia funkcji operatorów programu Czyste Powietrze, co pozwoli im wspierać mieszkańców w każdej fazie inwestycji i chronić przed nieuczciwymi wykonawcami. Gminy otrzymają 1700 zł za każdego beneficjenta wyższych progów dofinansowania. Operatorzy będą kluczowi dla uzyskania najwyższych dotacji i prefinansowania.

Od 31 marca gminy będą wspierać mieszkańców w uzyskiwaniu dotacji na termomodernizację domów i wymianę źródeł ciepła. Dzięki doświadczeniu z punktów konsultacyjnych, będą skuteczniej chronić przed nieuczciwymi wykonawcami, szczególnie osoby starsze i mniej zamożne. Gminy otrzymają wynagrodzenie za wspieranie beneficjentów, a NFOŚiGW przeznaczy ponad 40 mln zł na ten cel w 2025 roku. Nowa rola gmin w programie wiąże się również z dodatkowymi obowiązkami i szkoleniami. Skorzystanie z programu Czyste Powietrze na podwyższonym i najwyższym progu dofinansowania wymaga teraz wsparcia operatora, a brak takiego wsparcia może utrudnić dostępność pomocy. W przypadku podwyższonego progu wsparcie operatora jest obowiązkowe tylko jeśli staramy się o prefinansowanie.

Źródło: NFOŚiGW.