Operatorzy w programie Czyste Powietrze – będą nimi gminy czy wykonawcy?

• W nowej edycji programu Czyste Powietrze wprowadzeni na skalę ogólnopolską zostaną tzw. operatorzy. Ich zadaniem będzie pomóc beneficjentom w składaniu wniosków oraz nadzorowaniu realizacji inwestycji. 
• Domyślnie operatorami będą gminy, ale rolę tę mogą pełnić także organizacje pozarządowe. Istnieje również możliwość, że zaufani wykonawcy, znajdujący się na specjalnej liście, zostaną operatorami. 
• Składanie wniosków przez operatorów będzie obowiązkowe dla beneficjentów, którzy ubiegają się o najwyższy poziom wsparcia. Dzięki temu zapewniony zostanie odpowiedni poziom ochrony oraz doradztwa.
• Szczegółów brakuje, ale pewnych informacji udzielił nam Krzysztof Bolesta, sekretarz stanu w Ministerstwie Klimatu i Środowiska.

Zawieszenie naboru wniosków w programie Czyste Powietrze wywołało duże emocje w mediach i branży. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej zapowiada wznowienie programu w “nowej, lepszej wersji” 31 marca przyszłego roku. Warto jednak zaznaczyć, że już złożone wnioski będą nadal procedowane. Przerwa w naborze wynika z potrzeby przeprowadzenia głębokich reform programu. Na razie NFOŚiGW przedstawił jedynie ogólne założenia planowanych zmian, które szczegółowo omawiamy w artykule: Zmiany w programie Czyste Powietrze – wszystko, co musisz wiedzieć!

Operatorzy w programie Czyste Powietrze

Jedną z kluczowych innowacji w nowej edycji programu Czyste Powietrze ma być wprowadzenie instytucji tzw. operatorów w całej Polsce. Zgodnie z zapowiedziami przedstawicieli NFOŚiGW, operatorzy będą pełnić rolę “aniołów stróżów” beneficjentów programu. Ich zadaniem będzie przeprowadzenie wnioskodawcy przez cały proces składania dokumentów oraz nadzorowanie realizacji inwestycji. Celem jest, aby wnioski składane pod okiem operatorów były lepiej wypełnione i szybciej rozpatrywane. Dodatkowo operatorzy mają chronić beneficjentów przed nieuczciwymi wykonawcami.

Domyślnie operatorami miałyby być gminy, jednak nie każdy samorząd wyraził chęć pełnienia tej roli. W związku z tym NFOŚiGW planuje przeprowadzać przetargi na wybór operatorów. Na ten moment nie są znane szczegóły dotyczące tych podmiotów, ich uprawnień ani metod selekcji. W ostatnim wywiadzie dla naszego portalu sekretarz stanu w Ministerstwie Klimatu i Środowiska, Krzysztof Bolesta, przedstawił kilka propozycji dotyczących roli operatorów.

Kto będzie mógł zostać operatorem w programie Czyste Powietrze

Krzysztof Bolesta rozpoczął odpowiedź na pytanie o operatorów, wyjaśniając, że w nowej edycji programu Czyste Powietrze operatorzy będą obligatoryjni dla trzeciej grupy beneficjentów. Mowa o wnioskodawcach z najniższymi dochodami, którzy mogą ubiegać się o dotację pokrywającą 100% kosztów kwalifikowanych. Jak zaznaczył Bolesta, wnioski z tej grupy będą mogły być składane wyłącznie przez operatorów, co ma zapewnić najwyższy poziom ochrony i doradztwa. W opinii wiceministra będzie to system "jednego okienka", w którym beneficjent załatwi wszystkie sprawy związane z termomodernizacją u jednego podmiotu, bez konieczności składania dokumentów w różnych instytucjach.

Wiceminister zauważył, że problemem jest jednak brak popytu wśród gmin na pełnienie roli operatora. W idealnym scenariuszu operatorami powinni być pracownicy zatrudnieni w gminach na pełen etat. Obecnie operatorzy funkcjonują pilotażowo w dwóch województwach, a według Bolesty, są to często osoby zatrudnione na część etatu. Polityk zadeklarował, że NFOŚiGW przydzieli gminom odpowiednie środki finansowe na zatrudnienie operatorów, aby poprawić dostępność i jakość obsługi programu.

Czy wykonawcy będą mogli zostać operatorami?

W przypadku, gdy gminy nie będą chciały zatrudniać operatorów, NFOŚiGW planuje przeprowadzenie przetargów. Umożliwią one przejęcie tej roli innym podmiotom, w tym organizacjom pozarządowym. Wiceminister Robert Gajda podczas konferencji prasowej zaznaczył, że operatorami nie będą mogły zostać podmioty realizujące inwestycje w ramach programu. Jednak Krzysztof Bolesta, w rozmowie z serwisem Termomodernizacja.pl, przyznał, że hybrydowe rozwiązania, w których firmy zajmujące się realizacją inwestycji mogłyby pełnić rolę operatorów, nie są całkowicie wykluczone.

Takie podejście może pozwolić na większą elastyczność w wyborze operatorów. Niemniej jednak wiąże się to z ryzykiem potencjalnych konfliktów interesów, dlatego trwają prace nad mechanizmami nadzoru i kontroli. NFOŚiGW zdaje sobie sprawę z tego wyzwania, stąd decyzje te będą wymagały dalszych konsultacji oraz szczegółowego opracowania procedur.

“W ramach remontu programu NFOŚiGW planuje stworzenie listy zaufanych wykonawców. Takie firmy mogłyby pełnić rolę operatorów, przeprowadzając klientów przez proces termomodernizacji. Warunkiem znalezienia się na tej liście będzie przestrzeganie zasad i działanie w sposób uczciwy. Taka hybryda – operatorzy w gminach i zaufane firmy – może być odpowiedzią na skalę wyzwań, z jakimi się mierzymy” – tłumaczy Bolesta.

Lista ZUM dla wykonawców i audytorów

Krzysztof Bolesta mówił o tzw. „liście ZUM” dla wykonawców, czyli zestawieniu wiarygodnych firm, które spełniają określone standardy jakościowe. Jest to nawiązanie do już funkcjonującej listy Zielonych Urządzeń i Materiałów, na której znajdują się urządzenia, takie jak pompy ciepła, które mogą otrzymać dofinansowanie w ramach programu. Zgodnie z deklaracjami NFOŚiGW, lista ZUM dla wykonawców nie będzie miała charakteru obowiązkowego, lecz będzie pełniła funkcję doradczą. Beneficjenci programu będą mogli skorzystać z rekomendacji firm znajdujących się na tej liście, ale nie będą do tego zobligowani.

Dodatkowo planuje się stworzenie podobnej listy dla audytorów, co ma pomóc w zapewnieniu wysokiej jakości usług w zakresie termomodernizacji. Bolesta zaznaczył, że NFOŚiGW i MKiŚ rozważają również opcję, aby firmy znajdujące się na liście ZUM dla wykonawców mogły pełnić funkcję operatorów programu Czyste Powietrze. Taki krok miałby na celu uproszczenie procesu dla beneficjentów i zapewnienie im dostępu do sprawdzonych i zaufanych wykonawców oraz doradców.