Wymiana kotła a ekologia

Pierwszym szeroko zakrojonym działaniem na rzecz termomodernizacji w Polsce była powszechna wymiana kopciuchów. To one w dużej mierze odpowiadały w przeszłości za katastrofalny poziom polskiego powietrza. Podjęte wówczas działania w postaci np. programu Czyste Powietrze aktualnie procentują. To dzięki wykorzystaniu źródeł ciepła, które są bardziej ekologiczne niż wspomniane kotły o niskiej efektywności. Co budzi przerażenie - kopciuch potrafił w spalinach emitować nawet 400 mg/m³. Odpowiednio (według normy PN-EN 303-5:2012) kocioł 3. klasy 150 mg/m³, kocioł 4. klasy 60 mg/m³, a kocioł 5. klasy 40 mg/m³.

Jakie znaczenie ma wymiana kotła?

Pojawiły się kotły węglowe o wyższej sprawności, które swoją konstrukcją i sposobem spalania powodowały, że zjawisko niskiej emisji zaczęło tracić na znaczeniu. Upowszechniły się także kotły gazowe, które odpowiadają jednostkowo za dużo mniejszą emisję zanieczyszczeń. Sama emisja pyłów przy wymianie kopciucha na źródło na gaz spada kilkaset razy. Należy pamiętać, że jakość powietrza nie wpływa jedynie na zdrowie ludzi. Tak samo wpływa na zwierzęta, oddziałuje na rośliny i budynki. W przypadku kotłów na paliwa stałe trzeba pamiętać, że nie tylko emisja bezpośrednia powoduje negatywny wpływ na środowisko. Trzeba przecież surowiec wydobyć, przetworzyć, przetransportować - na każdym etapie zużywając energię elektryczną (nie tylko ze źródeł odnawialnych) i paliwa kopalne.

Odnawialne paliwo

W sprawie innych kotłów - znaczną popularność zyskały urządzenia na pellet, a także nie zapomniano o urządzeniach spalających drewno kawałkowe. Tutaj również dochodzi kwestia pozyskania surowca. Biomasę drzewną pozyskuje się przy wykorzystaniu odpowiednich maszyn i samochodów, które spalając paliwo generują zanieczyszczenia. Następnie należy surowiec przewieźć i wykorzystać w kotle, gdzie jednostkowo gazów cieplarnianych jest emitowanych mniej niż z węgla, ale ta emisja powstaje. Szczególnie groźny jest benzo(a)piren, który działa mutagennie, a tym samym przyczynia się do powstawania nowotworów. Ogólnie benzopireny powstają na skutek niecałkowitego spalania paliw w temperaturze 300-600°C. Co ciekawe, nie powstaje on przy spalaniu biomasy w ciepłowniach, a nawet w spalarniach odpadów (gdzie części pochodzenia biologicznego mają swój udział), ponieważ spala się tam surowiec w dużo wyższych temperaturach, np. 700°C.

Nie uznaje się jednak biomasy za emitenta dwutlenku węgla. Podczas spalania faktycznie CO₂ powstaje, ale zostaje on pochłonięty podczas czasu życia drzewa (czy też innej rośliny). Dzięki temu założeniu nośniki energii pochodzenia roślinnego traktuje się jako paliwa o zerowej emisji dwutlenku węgla. Jest to jednym z wyjaśnień, dlaczego biomasę uznaje się za odnawialne źródło energii. Jest to jednak coraz mocniej kwestionowane na szczeblu unijnym, o czym pisaliśmy w artykule Czy będzie unijny zakaz spalania drewna kawałkowego? Trwa dyskusja!

Pellet, drewno i kocioł o podwyższonym standardzie

Wydawać by się mogło, że pellet (skoro jest produkowany z odpadów) ma przewagę nad biomasą pierwotną. Niestety to nie jest takie proste. Trzeba go wyprodukować, co powoduje kolejne zużycie energii elektrycznej. Jednak zarówno kotły na pellet i kotły zgazowujące drewno, a także nowoczesne kominki z płaszczem wodnym swoją konstrukcją i charakterystyką spalania redukują emisje zanieczyszczeń. Są to już zazwyczaj w pełni automatyczne urządzenia, które dostarczają paliwo w zaprogramowany sposób. Niweluje to ryzyko nieumiejętnego dokładania i spalania paliwa w kotle.

W programie Czyste Powietrze premiowana jest wymiana kotła na biomasę o podwyższonym standardzie. Maksymalna zawartość pyłu w spalinach może osiągać zaledwie 20 mg/m³. Więcej szczegółów w artykule Kocioł o podwyższonym standardzie w programie Czyste Powietrze w 2023 r.

Wymiana kotła na pompę ciepła

Na deser zostały pompy ciepła, których dynamiczny rozwój właśnie obserwujemy. Ich niewątpliwą zaletą jest brak emisji bezpośredniej. Pozostaje więc kwestia emisji pośredniej, która w Polsce odbywa się głównie poprzez wykorzystanie energii elektrycznej, która w 79% w 2022 r. pochodziła ze źródeł konwencjonalnych - przede wszystkim węglowych. Przy rozwoju OZE w Polsce ta kwestia będzie marginalizowana.

Do pracy pompy ciepła niezbędne jest wykorzystanie czynnika chłodniczego. W ostatnim czasie pojawiła się informacja o zakazie stosowania czynników chłodniczych na bazie gazów fluorowanych, tzw. f-gazów. Są to związki, których stosowanie w lodówkach zaczęto redukować już w latach 90. XX w. Pompy ciepła w Unii Europejskiej były wyjęte spod zakazu stosowania f-gazów po to, aby rozwijać ekologiczne ogrzewanie. Od 2026 r. przywilej ten ma się skończyć. Istnieją bowiem czynniki chłodnicze przyjazne środowisku, o niskim potencjale tworzenia efektu cieplarnianego (GWP). Są to m.in. propan, dwutlenek węgla czy amoniak.

Zużycie materiałów a wpływ na środowisko

Każde z wymienionych wyżej urządzeń, którymi zastępujemy dotychczasowe źródło ciepła lub kupujemy je do nowych budynków składa się z szeregu materiałów, które musiały zostać wydobyte i przetworzone. Stal, miedź, aluminium i inne metale - ich obróbka jest niezwykle energochłonna. Nie oznacza to jednak, że należy traktować to jako wadę. Duże zakłady przemysłowe, huty, elektrownie muszą spełniać w Europie bardzo restrykcyjne wymagania emisyjne, więc wpływ na środowisko jest ograniczany prawnie. Na drodze do zrównoważonej i bezemisyjnej gospodarki musimy brać pod uwagę całkowity czas życia produktu, choć trzeba przyznać, że w przypadku ogrzewania oddziaływanie na środowisko skupia się głównie przy etapie eksploatacji. Jeżeli więc chcesz kupić nowe źródło ciepła, a cenisz sobie troskę środowisko, to dobrze przyjrzyj się poczynaniom firmy. Skąd pochodzi, jakie ma opinie, czy podejmuje działania ekologiczne. Aktualnie panuje taki trend, że firmy się tym chwalą i pokazują na to dowody - warto się im przyjrzeć.