Od wprowadzenia terminu "świadectwo charakterystyki energetycznej budynku" do polskiego prawa w 2009 roku, efektywność energetyczna budynków stała się istotnym tematem dyskusji dotyczącym zarówno środowiska, jak i gospodarki. Dyrektywa 2002/91/WE Parlamentu Europejskiego i Rady Europy, która wprowadziła to pojęcie, wyznaczyła cel poprawy sprawności energetycznej budynków. Obecnie, przepisy dotyczące świadectw charakterystyki energetycznej budynków są uregulowane osobno w ustawie z 29 sierpnia 2014 roku o charakterystyce energetycznej budynków, oraz w rozporządzeniu dotyczącym metodologii ustalania charakterystyki energetycznej budynku lub jego części, oraz świadectw charakterystyki energetycznej. Ważne jest zaznaczenie, że świadectwo to jest ważne przez 10 lat i traci swoją ważność wcześniej, jeśli nastąpiła zmiana charakterystyki energetycznej budynku lub jego części w wyniku przeprowadzonych prac budowlano-instalacyjnych. 

Czym jest świadectwo charakterystyki energetycznej?

Świadectwo charakterystyki energetycznej jest dokumentem, który określa orientacyjną ilość energii potrzebnej do zaspokojenia różnych potrzeb związanych z użytkowaniem budynku lub jego części, takich jak ogrzewanie, wentylacja, przygotowanie ciepłej wody użytkowej, oraz w przypadku budynków niemieszkalnych także oświetlenie. Obowiązek posiadania tego dokumentu, w określonych sytuacjach wynika z przepisów prawa europejskiego. Głównym celem wprowadzenia tego obowiązku jest promowanie efektywności energetycznej w budownictwie oraz zwiększenie świadomości społecznej na temat oszczędności energii w budynkach. Dzięki informacjom zawartym w świadectwie, właściciel, najemca lub użytkownik budynku może oszacować roczne zużycie energii i związane z tym koszty utrzymania. Zasady sporządzania i przekazywania świadectw charakterystyki energetycznej określono w ustawie z dnia 29 sierpnia 2014 roku o charakterystyce energetycznej budynków. Ostatnia nowelizacja tej ustawy, wprowadzona 28 kwietnia 2023 roku, narzuciła obowiązek dołączania świadectwa charakterystyki energetycznej do umów sprzedaży lub wynajmu budynków lub ich części pod groźbą kary grzywny.

Rysunek powyżej przedstawia pierwszą stronę wraz z kluczowymi wskaźnikami energetycznymi określającymi wartościowo, analizowany budynek lub lokal. Wzór samych certyfikatów pozostawiono jednak krajom członkowskim. W związku z tym część państw (m.in. Polska) przyjęła rozwiązanie skali ciągłej, gdzie na linii (tzw. suwaku) przedstawia się wskaźnik rocznego zapotrzebowania na nieodnawialną energię pierwotną EP oraz wartość graniczną określoną prawem budowlanym. Wartość graniczną pokazuje się tylko, gdy dokument sporządzono dla całego budynku.

Symulacja wartości wskaźnika EP w zależności od lokalizacji ciepła sieciowego

Symulacji został poddany wynik wskaźnika EU mający wartość około 96 kWh/(m²rok), oraz EK – w okolicach 175 kWh/(m²rok). Zostało również założone, że budynek (lub część budynku) podłączony jest do miejskiej sieci cieplnej. Przed interpretacją wyników należy przypomnieć, czym charakteryzują się wspomniane wskaźniki.

Energia użytkowa EU jest to energia, jaką trzeba dostarczyć do rozpatrywanych pomieszczeń ogrzewanych, żeby zapewnić w nich wymaganą temperaturę. Energia końcowa to wartość EU podzielona przez całkowitą sprawność naszej instalacji doprowadzającej ciepło. Nieodnawialna energia pierwotna uwzględnia zapotrzebowanie na energię końcową budynku oraz dodatkowe nakłady energii potrzebne na produkcję paliwa, jego transport, magazynowanie. Jest to iloczyn EK i odpowiedniej wartości współczynnika nakładu nieodnawialnej energii pierwotnej (w_i) paliwa, z którego pochodzi ciepło. Wartość współczynnika w_i dla różnych nośników energii jest przedstawiona w rozporządzeniu lub udostępniona przez przedsiębiorstwo cieplne w sytuacji ciepła sieciowego. Ponadto przywołane rozporządzenie przedstawia dokładne wzory oraz sposób liczenia wymienionych wskaźników.

Wykres powyżej przedstawia największą wadę przepisów związanych ze świadectwami charakterystyki energetycznej. Zgodnie z rozporządzeniem ws. metodologii sporządzania świadectw charakterystyki energetycznej. Najogólniej rzecz ujmując - energia pierwotna jest równa iloczynowi energii końcowej pomnożonej przez współczynnik nakładu nieodnawialnej energii pierwotnej (w_i). Współczynnik w_i, zgodnie z prawem, lokalne przedsiębiorstwo energetyki cieplnej ma obowiązek udostępniać raz w roku przy wykorzystaniu środków komunikacji za rok poprzedni. Chcąc wykonać dokument, możliwie jak najlepiej zgodnie z metodologią, warto odwiedzić witrynę internetową przedsiębiorstwa cieplnego, w której znajduje się analizowany budynek lub jego część i do obliczeń przyjąć odczytaną wartość, czyli tak jak wskazuje metodologia.

Wskaźnik energii pierwotnej - różnice

W Polsce współczynnik nakładu nieodnawialnej energii pierwotnej, w zależności od lokalizacji, oscyluje od 0 do wartości ponad 5. Prowadzi to do sytuacji, że nowo wybudowany budynek jedno lub wielorodzinny podłączony do miejskiej sieci cieplnej będzie nieekologiczny w jednym regionie Polski, a ekologiczny w drugim. Poważniej sytuacja wygląda, gdy należy oddać taki nowo wybudowany budynek do użytku. Załóżmy, że zlecimy wykonanie świadectwa energetycznego dla tego budynku i okaże się, że pomimo bardzo dobrze zaizolowanych przegród, zgodnie z aktualnymi wymaganiami oraz przy zastosowaniu wysokosprawnej instalacji grzewczej, budynek nie spełnia warunku w zakresie EP, gdyż sieć miejska w dużej mierze opiera się na węglu lub innym paliwie stałym.

W roku 2023 współczynnik nakładu nieodnawialnej energii pierwotnej w Lublinie wynosił 1,1 (za rok 2022). W styczniu 2024 roku Zakład Energetyki Cieplnej w Lublinie udostępnił informację, że współczynnik w_i wynosi 0,36 (za rok 2023). Można więc stwierdzić, że każdy lokal lub budynek podłączony do sieci miejskiej w Lublinie, któremu wykonano świadectwo charakterystyki energetycznej (ŚCHE) w poprzednim roku, ma teraz nieważne świadectwo, zgodnie z przytoczonym fragmentem ustawy w pierwszym akapicie artykułu, ze względu na bardzo znaczącą (czasami ponad 50% redukcję wartości wskaźnika EP, na każdym wgranym świadectwie charakterystyki energetycznej, które analizowało przypadek ogrzewania z lubelskiej sieci miejskiej). 

W sytuacji, gdy deweloper buduje budynek i przez jakiś okres czasu, a wartość współczynnika nakładu nieodnawialnej energii pierwotnej tak fluktuuje, może dojść do sytuacji, że sieć miejska na etapie budowy miała małą wartość wskaźnika w_i, a w momencie kompletowania dokumentacji na cele oddania budynku do użytku wartość ta jest znacząco wyższa. W konsekwencji mogą być poważne problemy z zakończeniem inwestycji.

• Zobacz również: Co jest nie tak ze wskaźnikiem zapotrzebowania na energię pierwotną?

Podsumowanie i wnioski 

Przeprowadzona symulacja jednoznacznie wskazuje na niewłaściwość porównywania budynków lub lokali jedynie na podstawie wskaźnika EP, ponieważ jego wartość silnie zależy od prawnego statusu oraz charakterystyki ogrzewania z sieci miejskiej. Dlatego też kryterium spełnienia wskaźnika EP poniżej określonej wartości, zapisane w Warunkach Technicznych, jest krzywdzące. Należy bardzo poważnie rozważyć zasadność stosowania tego kryterium w obowiązujących Warunkach Technicznych, gdyż wskaźnik ten nie ma zasadności funkcjonowania w przestrzeni budownictwa mieszkaniowego jedno- i wielorodzinnego. Wskaźnik EU umożliwia ocenę, czy analizowany budynek lub jego część jest nisko- czy wysokoenergetyczny. Natomiast wskaźnik EK pozwala ocenić, czy zastosowany system instalacji CO i CWU jest nisko- czy wysokosprawny. 

Bibliografia: lpec.pl, audytyiswiadectwa.pl
- Dyrektywa 2002/91/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków
- Ustawa z dnia 29 sierpnia 2014 o charakterystyce energetycznej budynków (Dz.U. z 2024 r. poz. 101)
- Rozporządzenie Ministra Infrastruktury i Rozwoju z dnia 27 lutego 2015 r. w sprawie metodologii wyznaczania charakterystyki energetycznej budynku lub części budynku oraz świadectw charakterystyki energetycznej (Dz.U. z 2015 r. poz. 376)

Materiał przygotowało Koło Naukowe Nova Energia, AGH.
Kamil Misiurek